Symptomen van PTSS bij militairen

PTSS: een onzichtbare wond

PTSS is een aandoening die ontstaat na het meemaken van traumatische gebeurtenissen. Voor militairen kunnen deze trauma’s bijvoorbeeld voortkomen uit situaties zoals vuurgevechten, ontploffingen of het verliezen van kameraden. De symptomen van PTSS, waaronder herbelevingen, prikkelbaarheid, vermijdingsgedrag en slaapstoornissen, kunnen het dagelijks leven ernstig verstoren. Dit maakt het niet alleen moeilijk voor veteranen om hun plaats in de samenleving terug te vinden, maar kan ook leiden tot problemen in relaties, werk en hun algehele gezondheid.

De impact van PTSS reikt echter verder dan het individu. Families van veteranen met PTSS voelen de gevolgen vaak net zo sterk. Partners en kinderen kunnen onder andere te maken krijgen met emotionele afstand, woede-uitbarstingen of depressies bij hun dierbare. Dit legt een zware druk op gezinsrelaties en maakt duidelijk dat PTSS niet alleen een persoonlijke, maar ook een maatschappelijke kwestie is. Het is daarom essentieel dat er niet alleen aandacht is voor de getroffene, maar ook voor zijn of haar omgeving.

Hoewel PTSS vaak als een individuele aandoening wordt beschouwd, heeft het dus bredere implicaties. Families van veteranen met PTSS voelen de impact van de stoornis dagelijks, van emotionele afstand tot praktische uitdagingen in de zorg voor hun dierbare. Bovendien brengt PTSS aanzienlijke kosten met zich mee, zowel voor de veteranen zelf als voor de samenleving. Dit benadrukt de noodzaak van effectieve behandeling en adequate ondersteuning.

De complexiteit van PTSS binnen defensie

PTSS ontstaat vaak als gevolg van langdurige of eenmalige traumatische ervaringen die een diepe indruk achterlaten op het individu. Voor militairen kunnen deze trauma’s ontstaan tijdens gevechtsoperaties, maar bijvoorbeeld ook door het meemaken van explosies, gijzelingen of andere gewelddadige gebeurtenissen. Zelfs indirecte ervaringen, zoals het zien van zwaargewonde collega’s of burgerslachtoffers, kunnen diepe psychologische gevolgen hebben. De aard van het militaire beroep zorgt ervoor dat militairen constant in een verhoogde staat van paraatheid verkeren, hetgeen bijdraagt aan de ontwikkeling van chronische stressklachten die uiteindelijk kunnen leiden tot PTSS.

Een van de grootste uitdagingen van PTSS binnen defensie is het herkennen van de symptomen. PTSS kan zich sluipend ontwikkelen, waardoor het slachtoffer zelf vaak niet direct doorheeft dat hij of zij met een ernstige aandoening kampt. Bovendien heerst er binnen de militaire gemeenschap nog steeds een zekere mate van stigma rondom psychische klachten. Dit kan ertoe leiden dat militairen hun problemen negeren of minimaliseren, uit angst voor negatieve gevolgen voor hun carrière. Hierdoor blijven veel militairen te lang rondlopen met onbehandelde PTSS, hetgeen uiteindelijk kan leiden tot ernstige persoonlijke en professionele gevolgen.

Symptomen van PTSS bij militairen

PTSS manifesteert zich op verschillende manieren, de symptomen kunnen bij militairen variëren in intensiteit en duur. Bij militairen kunnen deze PTSS-symptomen een aanzienlijke impact hebben op zowel hun professionele als persoonlijke leven. Hieronder bespreken we uitgebreid de diverse symptomen die kunnen optreden.

Herbelevingen 

Een eerste kernsymptoom van PTSS bij militairen is het herbeleven van de traumatische gebeurtenis. Dit kan zich uiten in levendige nachtmerries, flashbacks of opdringerige herinneringen die plotseling opkomen. Voor militairen kunnen deze herbelevingen bijzonder intens zijn, gezien de aard van de traumatische situaties waarmee zij worden geconfronteerd. Een soldaat die bijvoorbeeld een collega in zijn of haar armen heeft zien sterven, kan herhaaldelijk beelden van het incident voor zich zien, zelfs tijdens alledaagse activiteiten. Deze herbelevingen kunnen zo realistisch en verontrustend zijn dat het voelt alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt, hetgeen leidt tot intense angst en stress.

Vermijdingsgedrag

Een tweede symptoom van PTSS bij militairen is vermijdingsgedrag. Om de pijnlijke herinneringen en de daarmee gepaard gaande emoties te ontwijken, kunnen militairen met PTSS geneigd zijn om situaties, plaatsen of mensen te vermijden die hen aan het trauma herinneren. Dit vermijdingsgedrag kan zich op verschillende manieren manifesteren. Een soldaat die een traumatische ervaring heeft gehad tijdens een vuurgevecht kan bijvoorbeeld weigeren om nog deel te nemen aan operaties waarbij de kans op vuurgevechten groot is of zelfs bepaalde regio’s vermijden waar het incident heeft plaatsgevonden. Daarnaast kunnen zij gesprekken over het trauma uit de weg gaan, waardoor ze zich emotioneel afsluiten van collega’s, vrienden en familie. Dit leidt vaak tot isolatie en kan relaties onder druk zetten.

Negatieve veranderingen in denken en stemming

Een derde symptoom van PTSS bij militairen is het ontwikkelen van negatieve veranderingen in denken en stemming. PTSS beïnvloedt niet alleen het gedrag, maar ook de gedachten en stemming van de getroffene. Militairen kunnen last krijgen van hardnekkige negatieve overtuigingen over zichzelf, anderen of de wereld. Ze kunnen bijvoorbeeld denken dat de wereld een gevaarlijke plek is of dat ze zelf hebben gefaald in hun rol. Deze negatieve gedachten kunnen gepaard gaan met gevoelens van schuld, schaamte of waardeloosheid. Bovendien kunnen ze moeite hebben om positieve emoties te ervaren en interesse verliezen in activiteiten die ze voorheen plezierig vonden. Dit kan leiden tot een gevoel van vervreemding van anderen en een verminderd vermogen om liefde of genegenheid te voelen.

Hyperarousal (verhoogde waakzaamheid)

Een vierde kenmerkend symptoom van PTSS bij militairen is een verhoogde staat van alertheid, ook wel hyperarousal genoemd. Militairen met PTSS zijn constant op hun hoede voor potentieel gevaar, zelfs in veilige situaties. Dit kan zich uiten in prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, moeite met concentreren en slaapproblemen. Ze kunnen ook overmatig schrikken van onverwachte geluiden of bewegingen. Deze voortdurende staat van paraatheid put het lichaam en de geest uit, hetgeen leidt tot chronische vermoeidheid en een verhoogd stressniveau.

Dissociatieve symptomen

Een vijfde symptoom van PTSS bij militairen betreft dissociatieve ervaringen. Sommige militairen met PTSS ervaren dissociatieve symptomen, waarbij ze zich losgekoppeld voelen van zichzelf of hun omgeving. Dit kan variëren van gevoelens van onwerkelijkheid (derealisatie) tot het gevoel buiten het eigen lichaam te staan (depersonalisatie). Tijdens een dissociatieve episode kan een soldaat met PTSS het gevoel hebben dat de wereld om hem heen niet echt is of dat hij zichzelf van een afstand observeert. Deze ervaringen kunnen beangstigend zijn en bijdragen aan gevoelens van vervreemding en isolatie.

Emotionele verdoving en ongevoeligheid

Een zesde symptoom van PTSS bij militairen is emotionele verdoving en ongevoeligheid. Emotionele verdoving betekent dat ze moeite hebben om emoties te voelen of te uiten. Ze kunnen bijvoorbeeld merken dat ze niet meer kunnen huilen, zelfs niet bij verdrietige gebeurtenissen of dat ze geen vreugde meer ervaren bij dingen die hen vroeger gelukkig maakten. Dit kan leiden tot een vervreemding van hun naasten, omdat partners, familieleden en vrienden zich buitengesloten voelen door de afstandelijke houding van de militair.

Sommigen beschrijven het als een gevoel van leegte, alsof ze emotioneel “afgestompt” zijn. Dit is een manier waarop de psyche zichzelf beschermt tegen overweldigende gevoelens, maar op de lange termijn kan dit leiden tot problemen in sociale relaties en tot een gevoel van isolement.

Verlies van vertrouwen in anderen en verhoogde wantrouwigheid

Een zevende vaak gerapporteerd symptoom bij militairen met PTSS is een diepgeworteld wantrouwen jegens anderen. Dit kan ontstaan als gevolg van traumatische ervaringen waarin zij het gevoel hadden dat ze in de steek waren gelaten of niet voldoende beschermd werden.

Zo kan een soldaat die in een gevaarlijke situatie terecht is gekomen en vond dat zijn of haar team of leidinggevenden onvoldoende steun boden, moeite krijgen om anderen nog te vertrouwen. Dit kan zich uiten in achterdocht, moeite om samen te werken met collega’s en een gevoel dat niemand echt te vertrouwen is.

Deze verhoogde wantrouwigheid kan zich ook uitbreiden naar het persoonlijke leven. Sommige militairen met PTSS worden bijvoorbeeld achterdochtig jegens hun partners of vrienden, zelfs als daar geen reden voor is. Dit kan leiden tot spanningen in relaties en tot een verdere isolatie van de persoon die lijdt aan PTSS.

Zelfdestructief en risicovol gedrag

Een achtste symptoom van PTSS bij militairen is zelfdestructief en risicovol gedrag. Sommige militairen met PTSS vertonen zelfdestructief of roekeloos gedrag. Dit kan verschillende vormen aannemen, zoals overmatig alcoholgebruik, drugsgebruik, roekeloos rijgedrag of zelfs gewelddadig gedrag.

Zelfdestructief gedrag kan voortkomen uit een gevoel van hopeloosheid of het idee dat het leven toch geen waarde meer heeft. Militairen die keer op keer intense en levensbedreigende situaties hebben meegemaakt, kunnen een vervormde kijk op gevaar ontwikkelen. Dit kan ertoe leiden dat ze onnodige risico’s nemen, zowel op het werk als daarbuiten.

Daarnaast gebruiken sommigen middelen zoals alcohol of drugs als een manier om met hun symptomen om te gaan. Het dempen van emoties door overmatig drinken of medicijn misbruik kan op korte termijn verlichting geven, maar leidt op de lange termijn vaak tot ernstige problemen, zoals verslaving en verdere mentale achteruitgang.

Overgevoeligheid voor prikkels (sensorische overbelasting)

Een negende symptoom van PTSS bij militairen is het overgevoelig worden voor prikkels. Militairen met PTSS kunnen overgevoelig worden voor bepaalde geluiden, geuren of visuele prikkels die hen doen denken aan de traumatische ervaring. Dit wordt ook wel sensorische overbelasting genoemd.

Het geluid van een knal kan bijvoorbeeld direct een paniekaanval uitlokken, omdat het brein dit associeert met een eerdere traumatische gebeurtenis. De geur van buskruit kan een soldaat met PTSS onmiddellijk terugbrengen naar een ingrijpend vuurgevecht dat hij heeft meegemaakt. Dit soort triggers kunnen het dagelijks leven ernstig verstoren, vooral omdat het vaak onmogelijk is om al deze prikkels volledig te vermijden.

Militairen met PTSS kunnen hierdoor extreem gespannen raken in situaties waar veel prikkels aanwezig zijn, zoals drukke menigten, lawaaierige omgevingen of zelfs thuis als er te veel geluiden en visuele input tegelijk binnenkomen.

Chronische schuldgevoelens en morele verwonding

Een tiende symptoom van PTSS bij militairen is het ontwikkelen van chronische schuldgevoelens en morele verwonding. Veel militairen met PTSS worstelen met intense schuldgevoelens. Dit kan zich uiten in de vorm van “survivor’s guilt” – het schuldige gevoel dat zij het hebben overleefd terwijl anderen dat niet deden. Dit komt vooral voor bij militairen die collega’s of slachtoffers hebben verloren tijdens een incident.

Daarnaast kan morele verwonding optreden wanneer een militair in een situatie terecht is gekomen waarin hij of zij een keuze moest maken die moreel belastend was. Wanneer een militair bijvoorbeeld moet beslissen wie gered kan worden en wie niet, kan dit leiden tot ernstige innerlijke conflicten en zelfverwijt.

Deze schuldgevoelens kunnen gepaard gaan met negatieve gedachten over zichzelf, depressieve gevoelens en in extreme gevallen zelfs suïcidale gedachten. Militairen met PTSS kunnen het gevoel hebben dat ze hebben gefaald of dat ze niet goed genoeg waren, ondanks dat ze in werkelijkheid onder extreme omstandigheden hun best hebben gedaan.

Lichamelijke pijn zonder medische oorzaak

Een elfde symptoom van PTSS bij militairen is lichamelijke pijn zonder medische oorzaak. PTSS is niet alleen een psychische aandoening, het kan zich ook uiten in lichamelijke klachten. Militairen met PTSS kunnen chronische pijnklachten ontwikkelen zonder duidelijke medische oorzaak. Dit komt doordat langdurige stress en angst ervoor zorgen dat het lichaam continu in een staat van verhoogde paraatheid verkeert, hetgeen leidt tot gespannen spieren, hoofdpijn, maagklachten en andere fysieke ongemakken.

Het autonome zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor de vecht-of-vluchtreactie, blijft bij mensen met PTSS vaak overactief. Dit kan resulteren in een verhoogde hartslag, duizeligheid, ademhalingsproblemen en een algemeen gevoel van fysieke uitputting.

Sommige militairen met PTSS bezoeken herhaaldelijk artsen voor hun lichamelijke klachten, maar krijgen te horen dat er geen medische oorzaak te vinden is. Dit kan frustrerend zijn en ervoor zorgen dat zij zich onbegrepen voelen. Het is daarom belangrijk dat artsen en therapeuten PTSS herkennen als mogelijke onderliggende oorzaak van onverklaarbare fysieke klachten.

Moeite met tijdsbesef en concentratieproblemen

Het laatste door ons aangehaalde symptoom van militairen met PTSS is het moeite hebben met tijdsbesef en concentratieproblematiek. Militairen met PTSS kunnen moeite hebben met het bijhouden van tijd of het inschatten van tijdsverloop. Ze kunnen bijvoorbeeld het gevoel hebben dat een traumatische gebeurtenis pas gisteren plaatsvond, terwijl het in werkelijkheid jaren geleden is. Dit kan ervoor zorgen dat oude trauma’s altijd “actief” blijven in hun hoofd, hetgeen het moeilijk maakt om verder te gaan met het dagelijks leven.

Daarnaast kunnen concentratieproblemen optreden. Militairen met PTSS kunnen moeite hebben om zich te focussen op taken, zowel op het werk als thuis. Dit kan gevaarlijk zijn in een beroep waarin alertheid en snelle besluitvorming van levensbelang zijn.

Deze concentratieproblemen kunnen er ook voor zorgen dat militairen fouten maken, wat hun gevoel van eigenwaarde verder kan schaden. Ze kunnen het gevoel krijgen dat ze niet meer goed functioneren, hetgeen kan leiden tot gevoelens van frustratie en hopeloosheid.