Behandeling van PTSS bij militairen

Wat is PTSS?

PTSS, ofwel posttraumatische stressstoornis, is een psychische aandoening die kan ontstaan na het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis. Bij militairen gebeurt dit vaak tijdens missies, maar ook tijdens trainingen of bij geweldsincidenten. PTSS leidt tot klachten als herbelevingen, nachtmerries, vermijdingsgedrag, verhoogde prikkelbaarheid en emotionele vervlakking. Zonder behandeling kan PTSS het dagelijks functioneren ernstig belemmeren.

Bij militairen is PTSS vaak complexer dan in de civiele context. Door langdurige blootstelling aan gevaar, structurele onderdrukking van emoties en de militaire cultuur van ‘doorgaan’, ontwikkelen sommige militairen een vorm van PTSS die diep verankerd is in hun identiteit en wereldbeeld.

De impact van PTSS reikt echter verder dan het individu. Families van veteranen met PTSS voelen de gevolgen vaak net zo sterk. Partners en kinderen kunnen onder andere te maken krijgen met emotionele afstand, woede-uitbarstingen of depressies bij hun dierbare. Dit legt een zware druk op gezinsrelaties en maakt duidelijk dat PTSS niet alleen een persoonlijke, maar ook een maatschappelijke kwestie is. Het is daarom essentieel dat er niet alleen aandacht is voor de getroffene, maar ook voor zijn of haar omgeving.

Hoewel PTSS vaak als een individuele aandoening wordt beschouwd, heeft het dus bredere implicaties. Families van veteranen met PTSS voelen de impact van de stoornis dagelijks, van emotionele afstand tot praktische uitdagingen in de zorg voor hun dierbare. Bovendien brengt PTSS aanzienlijke kosten met zich mee, zowel voor de veteranen zelf als voor de samenleving. Dit benadrukt de noodzaak van effectieve behandeling en adequate ondersteuning.

Hoe herken je PTSS bij militairen?

De symptomen van PTSS zijn bij militairen vaak niet direct zichtbaar. Veel militairen zijn getraind om emoties te onderdrukken en “sterk” te blijven, ook als ze van binnen lijden. Toch zijn er duidelijke signalen die kunnen wijzen op PTSS:

• Hevige nachtmerries of flashbacks van traumatische gebeurtenissen.
• Vermijding van situaties die aan de missie of het trauma doen denken.
• Woede-uitbarstingen of agressie.
• Overmatige waakzaamheid of het gevoel constant “aan” te staan.
• Emotionele afvlakking of onvermogen tot vreugde.

Wanneer deze klachten langer dan een maand aanhouden en het dagelijks leven verstoren, is er waarschijnlijk sprake van PTSS. Tijdige diagnose en behandeling zijn dan cruciaal.

Waarom is behandeling van PTSS bij militairen anders?

De behandeling van PTSS bij militairen verschilt van die bij burgers. Dit heeft onder andere te maken met de aard van de traumatische ervaringen, de groepsdynamiek binnen Defensie en de heersende cultuur van zwijgen over psychisch leed. Militairen voelen vaak schaamte of schuld over hun klachten en durven daardoor geen hulp te zoeken. Ze zijn bang voor stigmatisering of denken dat ze anderen tot last zijn.

Daarom is het belangrijk dat de behandeling van PTSS bij militairen plaatsvindt in een veilige en begripvolle omgeving. Therapeuten moeten bekend zijn met de militaire context en trauma’s zoals moreel trauma, verlieservaringen en schuldgevoelens na acties in oorlogssituaties. Bij DLSA werken we samen met gespecialiseerde behandelaren die ervaring hebben met PTSS binnen Defensie. Hierdoor voelen militairen zich sneller begrepen en ontstaat er ruimte voor herstel.

Behandelmethoden voor PTSS bij militairen

De behandeling van PTSS bij militairen is altijd maatwerk. Wat voor de één werkt, is voor de ander mogelijk niet effectief. Toch zijn er enkele behandelvormen die zich in de praktijk en wetenschap hebben bewezen. Bij DLSA zien we dat militairen vooral baat hebben bij een combinatie van psychotherapie, medicatie (waar nodig), lichaamsgerichte therapieën en ervaringsgerichte behandelingen.

1. EMDR en cognitieve gedragstherapie

De twee belangrijkste behandelvormen bij PTSS zijn EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) en traumagerichte cognitieve gedragstherapie (CGT). Beide worden internationaal erkend als eerste keus behandelingen, onder andere volgens de richtlijnen van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen. Ze zijn bewezen effectief bij uiteenlopende vormen van trauma, ook bij complex en langdurig trauma zoals dat bij militairen vaak voorkomt.

EMDR is vooral effectief bij zogenoemd enkelvoudig trauma: één duidelijk aanwijsbare, schokkende gebeurtenis, zoals een hinderlaag, een bermbomexplosie of het verliezen van een kamerad in gevecht. Tijdens een sessie wordt de militair gevraagd om terug te gaan naar het beeld, geluid of gevoel van het moment van het trauma, terwijl er tegelijkertijd afleiding plaatsvindt door middel van visuele, auditieve of tactiele stimuli (zoals vingerbewegingen of klikgeluiden). Deze afleiding helpt het brein om de traumatische herinnering te “ontladen” van zijn emotionele lading. Veel militairen die EMDR ondergaan, merken al na enkele sessies vermindering van flashbacks, nachtmerries of overprikkeling. Tegelijkertijd is EMDR emotioneel intens en kan het in het begin tijdelijk tot meer spanning leiden.

Cognitieve gedragstherapie is breder inzetbaar en richt zich op de overtuigingen die iemand na een traumatische ervaring ontwikkelt. Militairen met PTSS worstelen vaak met gedachten als “ik heb gefaald”, “ik had mijn buddy moeten beschermen” of “de wereld is gevaarlijk en ik ben nergens veilig”. Hoewel deze overtuigingen door het trauma logisch lijken, zijn ze vaak onrealistisch en destructief. CGT helpt om deze gedachten te onderzoeken en om te buigen naar meer realistische en helpende opvattingen. Daarnaast wordt in de therapie gewerkt aan het aanpakken van vermijdingsgedrag. Veel militairen vermijden na een trauma bepaalde situaties, locaties of prikkels, wat herstel op de lange termijn in de weg staat. In de behandeling wordt geoefend met het gecontroleerd aangaan van confrontaties, om het gevoel van regie en controle terug te winnen.

In complexe situaties, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van meerdere traumatische gebeurtenissen of langdurige blootstelling aan stress, wordt vaak een combinatie van EMDR en CGT ingezet. Dit geldt met name voor militairen die meerdere uitzendingen hebben meegemaakt of langdurig onder hoogspanning hebben gefunctioneerd. In sommige gevallen wordt psychotherapie ondersteund met medicatie, zoals antidepressiva of slaapmiddelen, bijvoorbeeld wanneer angstklachten of slapeloosheid de behandeling belemmeren. Medicatie is echter altijd aanvullend en nooit een vervanging voor psychologische behandeling.

2. Lichaamsgerichte therapieën

PTSS zit niet alleen in het hoofd, maar ook in het lichaam. Militairen ervaren vaak spanningen, slapeloosheid of lichamelijke klachten. Lichaamsgerichte therapieën zoals sensorimotor psychotherapie, yoga of ademhalingstechnieken kunnen helpen om weer verbinding te maken met het lichaam en stress te reguleren. Zeker bij langdurige of complexe PTSS is dit een waardevolle aanvulling op de behandeling.

3. Groepstherapie en lotgenotencontact

Een belangrijk onderdeel van de behandeling van PTSS bij militairen is het contact met anderen die vergelijkbare ervaringen hebben. In groepstherapie voelen militairen zich vaak meer begrepen dan in individuele sessies. Ze hoeven niet alles uit te leggen; een half woord is soms al genoeg. Lotgenotencontact kan bovendien het isolement doorbreken waarin veel militairen met PTSS verkeren.

4. Medicatie

In sommige gevallen kan medicatie onderdeel zijn van de behandeling van PTSS. Denk aan antidepressiva of middelen tegen angst en slapeloosheid. Medicatie is nooit een vervanging voor therapie, maar kan wel ondersteunend zijn. Bij militairen moet altijd zorgvuldig worden gekeken naar bijwerkingen, vooral als er sprake is van risicovol gedrag of middelengebruik.

Behandeling binnen en buiten Defensie

Defensie biedt zelf ook behandeltrajecten aan voor militairen met PTSS, bijvoorbeeld via het Militair Revalidatie Centrum of het Centrum voor Traumagerelateerde Stoornissen. Toch ervaren veel militairen drempels om zich binnen het systeem van Defensie open te stellen. Angst voor repercussies, loyaliteit aan de eenheid of eerdere negatieve ervaringen kunnen het vertrouwen ondermijnen.

Bij DLSA horen we regelmatig van militairen dat ze pas echt tot behandeling kwamen nadat ze buiten Defensie hulp zochten. Daarom werken wij samen met een netwerk van gespecialiseerde hulpverleners en instellingen buiten het militaire systeem. Hier kunnen militairen terecht voor een behandeling van PTSS die volledig gericht is op hun herstel, zonder bijkomende belangen of druk.